Mesut ÖZERDEN SU DEĞİRMENLERİ-2
Yazı Detayı
17 Ocak 2022 - Pazartesi 00:51
 
SU DEĞİRMENLERİ-2
Mesut ÖZERDEN
yalvacfm@hotmail.com
 
 

   SU DEĞİRMENLERİ-2

 

      18 bin yıl öncesine gidersek değirmen taşları ile ilgili bulgulara rastlanmıştır. Göçebe olanlar buldukları buğdayla yetinirken yerleşik düzende olanlar ise buğday ekti ve hasat etti. Böylelikle yeryüzünde tarım yapılan ilk insan köyleri Güneydoğu Anadolu’da ve Kuzey Suriye’de görülmeye başlandı. Değirmencilikte ana öğütme prensibi buğdayı iki değirmen taşı arasında öğütmektir. En eski buğday öğütme araçları öğütme taşı ve eyer taşıdır. Bunu dairesel dönme hareketine sahip taş el değirmenleri izlemiştir. Sonraları taş değirmenleri kullanılmaya başlanmıştır. Romalılar tarihin bilinen bazalt-kum taşlı ilk su değirmenlerinin dünyaya yayılmasına öncülük yapmışlar ve bu nedenle devletleri “Buğday İmparatorluğu” olarak anılmıştı. Böylece suyun sahip olduğu hidrolik enerji un değirmenciliğine uygulanmaya başlandı.

 

     Yalvaçta ise su değirmenleri su çıktığından çıkan suyun dereye ulaştığı yol üzerine kurulmuştur. Kurulan alan Hisarardın yolundadır. Su çıktığından akan suyun içme suyuna ayrılan kısmı hariç artan sular sulamada kullanılmak üzere Yalvacın ortasından geçen dereye(sel çayı) bırakılırdı.Dereye akan suyun bir kısmı ise su değirmenleri için ayrılan kanala verilerek değirmenlerin çarklarının dönmesi sağlanırdı.

 

      Hisarardı köyünün Doğu kısmından başlayarak Yalvacın merkeze kadar su değirmenleri bulunmakla beraber bazı köylerde bulunmaktaydı. Ancak tüm köylerde olmadığı için yakın olanlar Yalvaç merkeze, köylerde yaşayanlar ise yakın köylere giderlerdi. Un öğütmek isteyenler sıra (keşik)almak için değirmenciyle görüşür unu ne zaman öğütülecekse değirmene gider ve öğütme sırasını beklerdi.

 

      Kanaldan gelen sular kanaldan geniş bir boruya girer boru değirmene doğru daralır ve suyun tazyikinin artması sağlanırdı.Yüksekten borularla değirmenin çarkına düşen çarkı çevirir çark ise değirmen taşını çevirerek unları öğütürdü. Değirmenin içerisindeki bir kol ile suyun çarka değil arka akması sağlanırdı.Böylece çark durunca değirmende durmuş oluyordu. At arabaları,kağnılar ve eşeklerle buğdaylar değirmenelere taşınır öğütme sırası gelen buğdayını hazneye döker öğütülen unu çuvallara doldururdu. Bazı değirmenlerin unu iyi öğüttüğü düşünülerek müşterisi çok olurdu.Uzun süre bekleyeceğini bilse dahi bu değirmenlere gidilir sıra beklenirdi.Unların iyi öğütülmesi için belirli sürelerde değirmen taşları dişeme denen işleme tabi tutulurdu. Dişeme işlemi değirmen taşlarının bulunduğu yerden ayrılarak unu öğüttüğü kısımlarının özel çekiçle küçük nokta şeklinde oyulmasıdır.Çünkü değirmen taşları unu öğütürken taşlarda aşınır ve yüzeyi düzelirdi. Düzgün hale gelen yüzey ise buğdayı kırmadığından öğütme işlemi iyi yapılamazdı. Yeni dişenen değirmene ise ilk olarak kimse buğdayını dökmek istemezdi. Çünkü yeni dişenen değirmen taşlarının üzerinde minik taş parçaları kalabilir bu taşlar una karışır ayrıca unu fazla ezerek unun çok ince olması hali olan yanma haline getirirdi.

 

      Değirmenciler uzun süre çalıştıklarından dolayı işlerinde uzmanlaşır hangi yörenin buğdayının sert hangi bölgenin yumuşak olduğunu bildiklerinden bölgeye göre değirmen taşının aralığını ayarlama yaparlardı. Sert buğday yetişen bölgeden gelen buğdaylar için değirmen taşını aşağı bırakarak daha fazla sürtünme sağlanırdı. Yumuşak olan bölgeler için ise taş hafifçe kaldırılıp buğdayın normal derecede ezilmesi sağlanmış olurdu. Değirmenlerde yardımcı olarak çalışan Uncu diye adlandırılan yardımcılar olurdu. Uncular değirmenciye yardım eder ücret olarakta un öğütenlerden belirli miktarda un toplarlardı.Geceleri yorulan değirmenci istirahate çekilince uncu değirmenin başında bekler bir aksilik olursa değirmenciyi uyarıp sıkıntının giderilmesini sağlarlardı. Değirmen taşının bakımı yapılması gerektiğinde taş kaldırılınca araya sıkışan unlarda uncu tarafından alınır fazla un çıktığında ise sevincine diyecek olmazdı. Taşların kenarındaki çemberler taşın dağılmasını önlemek için taşa bağlanırdı. Zamanla aşınan taşlardan ve çemberin gevşemesinden kaynaklanan boşluklara öğütülen unlar sıkışır bakım yapılırken uncular toplardı. 1924 yılında Miçhagen Üniversitesinin Antik kentte yapmış olduğu kazılar sırasında çekmiş olduğu fotoğraflarda üç adet su değirmeni fotografı da bulunmaktadır. Derme çatma değirmen binasına ahşap kanallarla suyun taşındığı görülmektedir. Elektiriklerin yaygınlaşması ile atıl olan su değirmenlerinin yıkıntıları 70 li yılların ortalarına kadar Hisarardın köyü yol kenarında görülmekteydi. Köy yolunun genişletilmesi ve değirmen olan alanların bahçe olarak düzenlenmesi sonucu hiçbir yerde Değirmenlere ait kalıntı bulunmamamktadır.

 

     Tabakhanede deri işlentisinde kullanılan palamutları öğüten bir su değirmeni bulunmaktaydı. Bu değirmene ise palamut değirmeni adı verilmiştir. Dağlardan toplanan palamutlar bu değirmende öğütülüp tabakhaneciler tarafından deri işlentisinde kullanırlardı. Daha sonra ki yıllarda ise değirmenin yıkılmasından dolayı kullanacakları öğütülmüş palamutları Manisadan getirilen palamutlarla gidermişlerdir.

 

Yalvaçta adı kalan değirmenleri hatırlamaya çalışalım.

-Çatallar Değirmeni.Hisardın köyü doğu yönünde iki adet değirmen.

-Baş Ekiz Değirmeni

-Hurşitoğlu Değirmeni

-Çakıroğlu Değirmeni

-Kavukçu Değirmeni

-Çavdar Değirmeni.

Çatal Değirmeni-Killet Masır

-Yusuf Aga Değirmeni

-Bayramoğlu Değirmeni-Görgü mahallesinde

-Seydiler Değirmeni-Killet Masır

-Kuzyaka Değirmeni-Masır parkının olduğu alanda

Palamut Değirmeni-Masır Düğün salonunun alanda

Bazı köylerde su değirmenleri bulunmaktaydı.Çetince köyünde bulunan su değirmenlerin isimleri şöyledir.

-Baş Değirmen

-Vahit Değirmeni

-Hacı Berberler Değirmeni

-Seydiler Değirmeni

-Kösem Değirmeni

 

KASIM 2021

 
Etiketler: SU, DEĞİRMENLERİ-2,
Yorumlar
Yazarın Diğer Yazıları
11 Temmuz 2022
KAMYONLAR, KAMYONLARLA NAKLİYE II
04 Temmuz 2022
KAMYONLAR, KAMYONLARLA NAKLİYE I
27 Haziran 2022
BİNLERCE YILDIR YALVAÇ'A HAYAT VEREN SU ÇIKTIĞI SUYU
19 Haziran 2022
TARLALARIN SÜRÜLMESİ-EKİLMESİ-YOLUNMASI-BİÇİLMESİ
12 Haziran 2022
ÜZÜM BAĞLARI
05 Haziran 2022
ELMA BAHÇELERİ II
29 Mayıs 2022
ELMA BAHÇELERİ
23 Mayıs 2022
GEÇMİŞ ZAMAN OLUR Kİ
16 Mayıs 2022
YAZILARIMIN BİRİNCİ YILI DOLMUŞ
08 Mayıs 2022
RAMAZAN BAYRAMLARI-II
01 Mayıs 2022
RAMAZAN BAYRAMLARIMIZ I
24 Nisan 2022
İHBAR BİLLEZİ-HACI İBRAHİM EFENDİ
18 Nisan 2022
CENAZE NAMAZI VE DEFİN İŞLEMLERİ II
11 Nisan 2022
70 LERDEN GÜNÜMÜZE VEFAT EDENLERİN CENAZE İŞLEMLERİ I
03 Nisan 2022
RAMAZANLARIMIZ NE GÜZELDİ
27 Mart 2022
YALVAÇ'IMIZIN YETİŞTİRDİĞİ İNSANLARI TANIYOR MUYUZ, DEĞERLERİNİ BİLİYOR MUYUZ?..
22 Mart 2022
RESİMLİ ROMANLAR SAYESİNDE OKUMAK
14 Mart 2022
HACI PİLAVI
07 Mart 2022
YALVAÇ OTOGARLARI II
28 Şubat 2022
YALVAÇ'IN OTOGARLARI I
20 Şubat 2022
YALVAÇTA ÜNİVERSİTE-OKULLAR-KILIÇARSLAN KAMPÜSÜ-YERLEŞKESİ
14 Şubat 2022
BÜYÜK ÇARŞI YANGINLARI
06 Şubat 2022
AKŞEHİR BELİ-YALVAÇ’IN AKŞEHİR’LE OLAN BAĞLANTISI
31 Ocak 2022
KİMİNİN DELİ, KİMİNİN VELİSİ; VASFİ
23 Ocak 2022
ELEKTRİK ÜRETİMİ
10 Ocak 2022
SU DEĞİRMENLERİ
03 Ocak 2022
MAHALLE TAKIMLARI
27 Aralık 2021
ESKİLERDE YILBAŞI
19 Aralık 2021
YÖRÜK NE DEMEKTİR
13 Aralık 2021
MUSALLA
06 Aralık 2021
DOĞAL HAYAT
28 Kasım 2021
İYİ BİR İNSAN TANIMIŞIM: YUSUF BİLGE BÜYÜKBOYACI
22 Kasım 2021
MAHALLE FIRINLARI
15 Kasım 2021
BAKIŞIN MUTLULUGUNU BELİRLER
08 Kasım 2021
RAMPALI ÇARŞI
01 Kasım 2021
HAN
25 Ekim 2021
ÜZÜM BAĞLARI
17 Ekim 2021
KIŞ HAZILRLIKLARI IV PASTIRMALIK
11 Ekim 2021
KIŞ HAZRLIKLARI III ODUN HAZIRLIĞI
03 Ekim 2021
KIŞ HAZIRLIKLARI II - TEZEK YAPMA-GAZEL SÜPÜRME TEZEK YAPMA
26 Eylül 2021
70 Lİ 80 Lİ YILLARDA KIŞ HAZIRLIKLARI I
20 Eylül 2021
YALVAÇ EVLERİ
13 Eylül 2021
YAĞCILAR ARASTASI
06 Eylül 2021
DEMİRCİLER ARASTASI
30 Ağustos 2021
30 AĞUSTOS ZAFER BAYRAMI
16 Ağustos 2021
AYAKKABICILAR ARASTASI
09 Ağustos 2021
KÜLTÜR MERKEZİ
01 Ağustos 2021
BAKIRCILAR ARASTASI
23 Temmuz 2021
DÜNDEN BU GÜNE HÂLİMİZ (HÂL/SEBZE BAZARI)
19 Temmuz 2021
NOSTALJİ-KURBAN BAYRAMLARI
12 Temmuz 2021
ESKİLERDE NE BULDUM II
05 Temmuz 2021
ESKİLERDE NE BULDUM-I
27 Haziran 2021
ORTAYI NE ZAMAN BULACAĞIZ
21 Haziran 2021
HAYATI YAŞAMAK GEREKİR
14 Haziran 2021
SILA-İ RAHİM -BULUŞMA GÜNLERİ-
07 Haziran 2021
MUSTAFA BÜYÜKKUTLU (BİYOGRAFİSİ)
31 Mayıs 2021
MUSTAFA BÜYÜKKUTLU
24 Mayıs 2021
BİZİM 19 MAYISLARIMIZ
17 Mayıs 2021
ÇINARALTI
10 Mayıs 2021
TABAKHANE
04 Mayıs 2021
DALDAN DALA
Haber Yazılımı