YAĞCILAR ARASTASI

     Yalvacımız için haşhaş ekimi de hayati öneme sahip, çok değerli bir tarım faaliyetiydi. Arazi yapısı, havası, toprağımızın aroma katkısı gibi özelliklerden dolayı geçmişte epeyce bir haşhaş ekimi yapılırdı. Haşhaş bitkisinin çok yönlü faydaları da dikkate alındığında çiftçilikle uğraşan insanlarımız için az çok demeden ekilen bir bitki idi haşhaş. Sadece yağı için ekilmez, sütü, sapı, kellesi, küspesi ayrı ayrı işe yarardı. Kendi ürettiği bir bitkinin nimetlerini de kolaya çevirmek için yağcılık da bir meslek kolu olarak YAĞCILAR ARASTASINDA icra ediliyordu. Birkaç dükkândan meydana gelen ve bir sokakta toplanan yağcılık/yağ çektirme işleri geçmiş hayatımızda epey yer tutardı. O mis gibi haşgeş yağının kokusu da çarşıyı tutardı. Kızartılan haşgeş yağının lezzetine de doyum olmazdı.

     Haşhaşların ekildiği ve yemeklerde haşhaş yağının kullanıldığı yıllarda Kaşmahalle’den Okkalar sülalesinden kardeşlerin yaptığı haşhaş yağı çıkarma işinin yapıldığı sokağa Yağcılar Arastası adı verilmiştir. Okkalar sülalesinden Mehmet ve Emin ÖZEK kardeşlerin yanı sıra Leblebicilerden yağcı Kadir KURUCU, Lütfi DÜLGERBAKİ ve Kara Mehmet lakaplı yağcı Mehmet DEMİRKILINÇ Yalvaç’ta bilinen yağ çekenlerdir.

      Devlethan camisinden batı istikametine inerken eski belediye caddesinin kestiği sokaktan üçgen apartmana kadar olan sokak yağcılar arastası olarak bilinir.

      Yağ çekme dükkanları haşhaşların kavrulduğu bir ocak ve haşhaşların sıkıştırılarak yağlarının çıkarıldığı bir presten ibaretti. Haşhaşlar tarlalara ekilip büyüdüğünde daha tazeyken sütü alınır sonrasında olgunlaşması beklenirdi. Süt alma işi gül toplama kadar dikkat isteyen, meşakkatli ama zevkli bir çalışmaydı. Olgunlaşınca uç kısımları kırılarak içerinden çıkarılan haşhaşlar yağcılar arastasın da yağ çekenlere getirilip teslim edilirdi. Yağ çekenler ise ocakta haşhaşları ısıtarak/kavurarak yağ çıkarılacak ısıya eriştiğinde çuval içerisin de  mengenenin haznesine  koyup, mengeneyi hareket ettirmekte kullandığı uzun ağacı mengenedeki yerine takarak sıktırmaya başlar. Çuval içerisinde sıkışan haşhaştan yağlar süzülerek mengene altındaki hazneye dökülürdü. Haşhaşını götürenler, yağ çekenlerle iki şekilde anlaşılırdı. Birincisi yağ çekme karşılığında haşhaşın kalan kısmını küspe olarak bırakmak, diğeri ise yağ çekme parasını ödemek şeklindeydi.  Yağı alınan haşhaştan kalan kısım hayvanların beslemesi için küspe olarak sıkıştırılır ve daha sonra parçalara ayrılarak yem olarak hayvanların beslenmesi için kullanılırdı.

     Presteki hazneye dökülen yağlar haşhaş yağı için kullanılmaya ayrılmış testilere veya şişelere doldurulup yemeklerde kullanılırdı. Mekanik Presle yağ çıkarılırken daha sonra elektrikli presler kullanılmaya başlamıştı. Mekanikten kurtulunca imalat kolaylaşmış yağ çıkarmak için insan gücüne gerek kalmamıştı. Mekanik presle belirli miktarda haşhaş çekilirken Elektrikli presle daha fazla haşhaş yağı çıkarmaya başlamıştı. Bu nedenle mekanik presle çalışanlara kimse rağbet etmiyordu. Mekanik presle yağ çekenler birer birer mesleği bırakmışlardır.

     Uzun yıllar haşhaş yağı yiyerek büyüyenler daha sonra ay çiçek yağı ile tanışmışlardır. Haşhaş üretimin yapıldığı yıllarda haşhaş yağı çekenler çok iyi kazanç sağlarken, daha sonra ayçiçek yağının tüketilmeye başlamasıyla ve haşhaş üretiminin kısıtlanmasıyla iş yerlerinin kapısına kilidi vurmuş ve arastada yağ çeken kalmamış sadece ismi anılarda kalmıştır.

     Haşhaş yağı tüketenler morfine karşı daha dayanıklı oluyordu. Ameliyatta, diş çekiminde haşhaş yağı tüketenlere daha fazla morfin vermek gerekliydi. Dişçiler eskiden sorarlardı, “haşhaş yağı yedin”mi diye. Şimdi ise haşhaş yağı bulunmadığı için sormaya gerek kalmamıştır şeklinde bir söz, bir bilgide dilden dile dolaşırdı. Burada anlatılan haşhaş yağının insan sağlığına katkılarıydı. Sağlıklı beslenme ve ağrı giderici özelliğiyle bilinirdi haşgeş yağı.

     Zamana yenik düşen mesleklerden yağ çekenlerin bulunduğu Yağcılar Arastası yağcılar olmadığından sadece adını taşımaktadır. Buradan da bize kalan “Adı kaldı Yadigâr” şarkısı gibi görünüyor.